Catch-22

Catch-22 ονομάζονται εκείνα τα σετ των κανόνων και των διαδικασιών που ενώ δίνουν την ψευδαίσθηση της επιλογής, στην πραγματικότητα αυτοαναιρούνται και δε μπορούν να συμβούν ταυτόχρονα, μη αποδίδοντας αποτέλεσμα.

Ο όρος δημιουργήθηκε από το συγγραφέα Joseph Heller στο ομώνυμο μυθιστόρημά του (1961), που το ακολούθησε μια ταινία (1970), με πρωταγωνιστές μεταξύ άλλων τους Alan Arkin, Orson Welles, Jon Voight, Anthony Perkins και Martin Sheen. Οι fans του Lost ίσως θυμούνται ένα επεισόδιο της season 3 με τον ίδιο τίτλο.

(Found on Flickr by gilberts)
Η υπόθεση του βιβλίου έχει ως εξής: Ακολουθούμε τον Yossarian, έναν βομβαρδιστή της Αμερικανικής Αεροπορίας, καθώς και πολλούς ακόμα χαρακτήρες, στην Ιταλία και το νησί της Πιανόσα, στην αεροπορική μοίρα, στη διάρκεια του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου, το 1943. Το βιβλίο, που δίνει τα γεγονότα από τις οπτικές γωνίες των διαφορετικών χαρακτήρων, αλλά με χρονική σειρά που παραμένει αναλλοίωτη, είναι ένα από τα καλύτερα που έχω διαβάσει ποτέ.

Τι σημαίνει ηρωισμός, τι είναι παράνοια, πως ορίζει κάποιος τον παραλογισμό, πόσο εύκολο είναι κάποιος να χάσει την πίστη του, η παραποίηση του δικαίου, η πλεονεξία, η προσωπική ακεραιότητα, το αναπόφευκτο του θανάτου και τέλος η δύναμη αλλά και η ανεπάρκεια της γραφειοκρατίας (ίσως το μεγαλύτερο θέμα του βιβλίου), είναι τα ζητήματα που θίγει το βιβλίο, πίσω από ένα μείγμα τραγικότητας και εκπληκτικού χιούμορ...

Ας επιστρέψουμε όμως στο τι σημαίνει Catch-22 και να δώσω 2-3 παραδείγματα του βιβλίου:
1. Ο Yossarian θέλει να μην ξαναπετάξει σε κάποια αποστολή. Για να δοθεί τέτοια εντολή θα πρέπει να εξεταστεί επίσημα από τον γιατρό της μοίρας και να βρεθεί ακατάλληλος για να πετάξει. Κάθε πιλότος που θα ήθελε να πετάξει σε τέτοιες επικίνδυνες αποστολές θα βρισκόταν ακατάλληλος να πετάξει, αφού θα ήταν τρελός για να θέλει. Αλλά για να εξεταστεί επίσημα ο Yossarian, θα έπρεπε να το ζητήσει και άρα δε θα ήταν τρελός αφού δε θα ήθελε να πετάξει σε τέτοιες επικίνδυνες αποστολές.

Το Catch-22 εδώ είναι πως όποιος δε θέλει να πετάξει δεν είναι τρελός. Άρα, κάθε πιλότος που ζητάει να εξεταστεί, είναι λογικός και άρα μπορεί να πετάξει, ενώ όποιος δε ζητάει να εξεταστεί δε μπορεί ποτέ να βρεθεί τρελός και άρα θα συνεχίσει να πετάει. Το Catch-22 εξασφαλίζει πως κανείς δε θα βρεθεί εκτός υπηρεσίας, ακόμα κι αν είναι εντελώς παλαβός...

2. Ο Major Major διατάζει το λοχία του να μην αφήνει κανένα να τον δει, εκτός αν δεν είναι στο γραφείο του. Αν είναι στο γραφείο του, θα πρέπει ο λοχίας να τους λέει να περιμένουν, μέχρι να φύγει...

3. Η Luciana έχει απογοητευτεί γιατί κανένας άντρας δε θέλει να την παντρευτεί επειδή δεν είναι παρθένα. Ο Yossarian προσφέρεται να την παντρευτεί, αλλά εκείνη του λέει πως είναι τρελός που θέλει να παντρευτεί κάποια που δεν είναι παρθένα και εκείνη δε μπορεί να παντρευτεί κάποιον που είναι τρελός.

(Found on Flickr by happy-dee-dooo)
Ζαλιστήκατε, έτσι; Το Catch-22 είναι το υπέρτατο αδιέξοδο, η κυκλική λογική, η κατάσταση στην οποία δε μπορείς ποτέ να νικήσεις. Είναι το μεγαλύτερο όπλο των ισχυρών. Ο Yossarian αντιλαμβάνεται τελικά πως το Catch-22 δεν υπάρχει στην πραγματικότητα, αλλά επειδή οι έχοντες εξουσία ισχυρίζονται πως υπάρχει και επειδή ο κόσμος πιστεύει πως υπάρχει, έχει αποτελέσματα. Κι έτσι, αφού δεν υπάρχει, δεν μπορεί να ξευπάρξει, να ακυρωθεί, να καταλυθεί. Ένα Catch-22 για ακόμα μια φορά...